අප මහා බෝසතාණන් වහන්සේ සාරාසංඛ කල්ප ලක්ෂයක් පාරමිතා ධර්ම සම්පූර්ණ කිරීමෙන් අනතුරුව වෙස්සන්තර ආත්මභාවයෙන් චුත වී තුසිත දෙව්ලොව සංතුසිත නම් දෙව්රජ ව උපන් සේක. උන්වහන්සේ මිනිස් ලොව ඉපිද, සම්මා සම්බුද්ධත්වයට පත්වීම සඳහා කාලය එළඹ ඇති බව දුටු දෙව් බඹහු මෙසේ බෝසතුන්ට ආයාචනා කළහ.
‘කාලෝ යං තේ මහාවීර,
උප්පජ්ජමාතු කුච්ඡියං
සදේවකං තාරයන්තෝ
බුජ්ඣස්සු අමතං පදං
උප්පජ්ජමාතු කුච්ඡියං
සදේවකං තාරයන්තෝ
බුජ්ඣස්සු අමතං පදං
මහා වීරයාණන් වහන්ස, දෙවියන් සහිත මිනිසුන් ඇතැම් සත්ත්වයන් සසර දුකින් එතෙර කරවීම පිණිස මිනිස් මව්කුසක ඉපිද අමෘත වූ නිර්වාණය අවබෝධ කර ගැනීමට දැන් ඔබවහන්සේට කාලය පැමිණ තිබේ.
මෙම ආරාධනාව පිළිගත් අප බෝසතාණන් වහන්සේ ඉන් අනතුරුව කාලය, දේශය, ද්වීපය, කුලය හා මව යන කරුණු පහ සම්පූර්ණ වී ඇද්දැයි දිවැස් යොමා බැලූ සේක. ඒ අනුව පරමායුෂ අවුරුදු සියයක් වූ මිනිස් ලොව උසස් වූ ජම්බුද්ධීපයේ බුද්ධිමතුන් සහිත මධ්‍ය දේශයේ, ශ්‍රේෂ්ඨ වූ ශාක්‍ය කුලයේ මහාමායා දේවියගේ කුස පිළිසිඳ ගැනීමට අධිෂ්ඨාන කළ සේක. ඇසළ මාසයේ දිනක අපමහ බෝසතාණන් මහාමයා දේවියගේ කුස පිළිසිඳ ගත් අතර, ඉන්පසු එළඹි වෙසක් පොහෝ දින සිය මව්පියන් දකින්නට ඇය දෙව්දහනුවරට යන ගමනේ ලුම්බිනි උයනට ළඟා වීමත් සමඟ ම ප්‍රසව වේදනාව දැනෙන්නට විය. මද වේලාවකින් අප මහා බෝසතාණන් මව්කුසින් බිහි වූහ.
මව්කුසින් බිහිවූ බෝසතාණන් බඹුන් සිව් දෙනෙකු විසින් රන් දෑලකින්ද, ඔවුන් අතින් සතර වරම් දෙවිවරු ද, ඉන් පසු ඇමැතිවරුන් විසින් ද පිළිගන්නා ලද අතර, උන්වහන්සේ බිමට පය තැබූ විගස නෙළුම් මල් පැන නැගී ඒ මත වැඩ සිට මෙසේ වදාළ සේක. ‘මම ලොවට අග්‍ර වෙමි, ජ්‍යෙෂ්ඨ වෙමි, ශ්‍රේෂ්ඨ වෙමි. මේ මගේ අන්තිම ඉපදීම යි. මෙයින් පසු මට නැවත උප්පත්තියක් නැත.’
ඉන් අනතුරුව සොළොස් වියට පත් අප මහා බෝසතාණෝ යශෝධරා දේවිය සරණ පාවා ගෙන රම්‍ය, සුරම්‍ය, සුබ යන මාලිගා තුනෙහි කාලය ගෙවමින් සිටින කාලයේ මහල්ලෙක්, ලෙඩෙක්, මළමිනියක් හා පැවිදි රුවක් යන සතර පෙරනිමිති දැක ගිහි ජීවිතය පිළිබඳ කලකිරී මහාභිනිෂ්ක්‍රමණය කොට තවුස් පැවිද්දෙන් පැවිදි වූහ.
මෙසේ ගිහි ගෙයින් නික්ම තවුස් පැවිද්දෙන් පැවිදිව වසර හයක් ගත වූ තැන එළඹි වෙසක් මස පුර තුදුස්වක් දින රාත්‍රී සිහින පහක් දුටු අතර, තමන් සම්මා සම්බුද්ධත්වයට පත්වන බව ඒකාන්ත යැයි පසක් කරගත් උන්වහන්සේ අජපාල නුගරුක වෙත වැඩිසේක. එතැන දී සුජාතාවගේ කිරිපිඬු දානය ද පිළිගෙන නේරංජනා තීරයට වැඩමකොට පාත්‍රය උඩ ගං බලා යන බව දැක සතුටු වී ජය ශ්‍රී මහා බෝධීන් වහන්සේ වෙත වැඩම කර අපරාජිත පර්යංකයෙන් වැඩසිටි සේක. මෙසේ වැඩසිටින බෝසතුන් බිය ගැන්වීමට වසවර්තී මාරයා කො පමණ උත්සාහ කළද, මාරයා තැති ගන්වා මාර සෙනඟ පලවා හැර අවසානයේ දී උන්වහන්සේ චතුර්ථ ධ්‍යානයෙන් නැගී සිට පුබ්බේනිවාසානුස්සති ඤාණය උපදවා ගත් සේක. ඉන් අනතුරුව දිට්ඨි විසුද්ධිය, කංඛාවිතරණ විසුද්ධිය, පටිපදාඤාණ දස්සන විසුද්ධිය හා ඤාණ දස්සන විසුද්ධිය ඇතිකර ගත් උන්වහන්සේ උතුම් වූ අර්හත් මාර්ගඵල ප්‍රත්‍යක්ෂ කළ සේක. සම්මා සම්බුද්ධත්වයට පත් වූ සේක. මෙලෙස අප මහ බෝසතාණන් වහන්සේ සම්මා සම්බුද්ධත්වයට පත් වූයේ කලියුග වර්ෂයෙන් 2513 ක් වූ වෙසක් පුර පසළොස්වක පොහොදා ය. මෙසේ උතුම් සම්මා සම්බුද්ධත්වයට පත් උන්වහන්සේ තම සිත තුළ උපන් පී‍්‍රතිය උදාවන වාක්‍යයකින් මෙලෙස වදාළ සේක.
“අනේකජාති සංසාරං - සන්ධාවිස්සං අනිබ්බිසං,
ගහකාරගවේසන්තෝ - දුක්ඛාජාති පුනපුනං
ගහකාරක දිට්ඨෝසි - පුනගේහං නකාහසි,
සබ්බාතේ පා සුකා භග්ගා - ගහකූටං විසංඛිතං
විසංඛාරගතං චිත්තං - තණ්හානං ඛය මජ්ඣගා”
ගහකාරගවේසන්තෝ - දුක්ඛාජාති පුනපුනං
ගහකාරක දිට්ඨෝසි - පුනගේහං නකාහසි,
සබ්බාතේ පා සුකා භග්ගා - ගහකූටං විසංඛිතං
විසංඛාරගතං චිත්තං - තණ්හානං ඛය මජ්ඣගා”
නැවත නැවත ඉපදීම දුකයි, ඒ නිසා ආත්මභාව නමැති ගෙය හදන තණ්හාව නමැති වඩුවා සොයමින් නොයෙක් උප්පත්ති ඇති සසරේදී ම ඇවිද්දෙමි. තණ්හාව නමැති වඩුවා, දැන් මම නුඹව දැක්කෙමි. මින් පසු නුඹ කවදාවත් මෙම ගෙය හදන්නේ නැත. නුඹේ සියලු කෙලෙස් නමැති පරාල මම කඩා දැමුවෙමි. අවිද්‍යාව නමැති කැණිමඩල පලා දැම්මෙමි. සිත නිවනට ගියේ ය. තෘෂ්ණාව ක්ෂය කළෙමි.
මෙලෙස සම්මා සම්බුද්ධත්වයට පත් අප තිලෝගුරු සම්මා සම්බුදුරජාණන් වහන්සේ වසර හතළිස් පහක් දෙව් මිනිසුන්ගේ යහපත පිණිස දහම් දෙසමින් වැඩ සිටිසේක. අසූ වයසට එළඹෙමින් සිටි සේක. එවිට මාරයා උන්වහන්සේට පිරිනිවන් පාන ලෙස ආරාධනා කළේ ය. එම ආරාධනාව පිළිගත් උන්වහන්සේ විශාලා නුවර මහාවනයෙහි කූඨාගාර ශාලාවට සියලු භික්ෂූන් රැස් කරවා අවසානයේ දී මෙසේ වදාළ සේක.
“හන්දානි භික්ඛවේ ආමන්තයාමි වෝ, වයධම්මා සංඛාරා, අප්පමාදේන සම්පාදේථ, න චිතං තථාගතස්ස පරිනිබ්බාණං, භවිස්සති, ඉතො තිණ්ණං මාභනමච්යේන තථාගතෝ පරිනිබ්බායිස්සරි.”
මහණෙනි, මම දැන් ඔබලාව කාරුණිකව අමතමි. සියලු සංස්කාරයෝ නැසෙන සුළු ය. අප්‍රමාදීව කටයුතු කරමි. ළඟදීම තථාගතයාණන් වහන්සේගේ පිරිනිවීම වන්නේ ය. මෙයින් තුන් මසක් ගත වූ තැන තථාගතයන් වහන්සේ පිරිනිවන් පාන්නේ ය.
තුන් මසක් ඇවෑවෙන් වෙසක් පුර පසළොස්වක දින උදා විය. බුදුරජාණන් වහන්සේ මහත් වූ භික්ෂු පිරිසක් සමගම කුසිනාරා නුවර උපවත්තන නම් සල් උයනට වැඩම කොට එහි පනවන ලද අසුනක සිංහ සෙය්‍යාවෙන් සැතපුණ සේක. එසේ සැතපී උන්වහන්සේ ආනන්ද තෙරුන්ට ඉතා වටිනා අවවාද රැසක් ම ලබා දුන් සේක. ආමිස පුජාවෙන් තථාගතයාණන් පුදනවාට වඩා ප්‍රතිපත්ති පූජාවෙන් පිදීම උතුම් බව උන්වහන්සේ වදාළ සේක. තවද,
“ශ්‍රද්ධාවන්ත කුල පුත්‍රයෙකු දැක සංවේගය ඇති කර ගත යුතු ස්ථාන සතර, බෝසතුන් උපන් තැන, බුදු වූ තැන, දම්සක් පැවැත් වූ තැන හා පිරිනිවන් පාන තැන යැයි උන්වහන්සේ වදාළ සේක.
මෙසේ භික්ෂූන්ට අවවාද ලබා දුන් බුදුරජාණන් වහන්සේ එදින රෑ පශ්චිම යාමයේ තමන් පිරිනිවන් පාන බව මල්ල රජදරුවන්ට දැනුම් දෙන මෙන් ආනන්ද තෙරුන්ට පවසා අවසන් බුද්ධ වචනය වූ ‘හන්දදානී භික්ඛවේ ආමන්තයාමි වෝ, වය ධම්මා සංඛාරා, අප්පමාදේන සම්පාදේථ” යනුවෙන් වදාරා ප්‍රථමස්ථානයේ සිට නිරෝධ සමාපත්තිය දක්වා ද නිරෝධ සම්පත්තියේ සිට චතුර්ථ ධ්‍යානය දක්වා ද සමවැඳ එයින් නැගී සිට නිරුපදිශේෂ පරිනිර්වාණ ධාතුවෙන් පිරිනිවන් පා වදාළ සේක. උන්වහන්සේ පිරිනිවන් පෑ කල්හි ශක්‍ර දේවේන්ද්‍ර ‘අනිච්චා වත සංඛාරා උප්පාද වය ධම්මිනෝ, උප්පංජිත්වා නිරුජඣන්ති. තේසාං වූ පසමෝ සුඛෝ” යනුවෙන් සිය සංවේගය ප්‍රකාශ කළේය. එවිට බියකරු භූමි චලනයක් ඇතිවිය. අහස ගිඟුරුම් දුන්නේ ය.
අලුතෑපොල
ගණේකන්ද පුරාණ රජමහා විහාරාධිපති,
කැලණිය විශ්වවිද්‍යාලයේ
නූතන භාෂා අංශයේ (චීන)
මහාචාර්ය,
නැදලගමුවේ ධම්මදින්න හිමි
ගණේකන්ද පුරාණ රජමහා විහාරාධිපති,
කැලණිය විශ්වවිද්‍යාලයේ
නූතන භාෂා අංශයේ (චීන)
මහාචාර්ය,
නැදලගමුවේ ධම්මදින්න හිමි
බුදුසරණ පත්‍රයෙන් උපුටා ගැනීමකි
